مروری بسیار کوتاه بر FMD با تاکید بر رخداد جدید SAT2 در عراق

تدوین : دکتر شهرام موحدی

3/12/1401

بیماری تب برفکی یک فاجعه اقتصادی برای کشورهای درگیر است که به دلیل محدودیت های تجاری اعمال شده توسط کشورهای عاری از FMD در پاسخ به خطر انتقال از حیوانات آلوده و محصولات آلوده بوجود می آید .خطرهای مرتبط با حامل‌های ویروس تب برفکی( FMDV) همیشه بحث‌برانگیز است ، با این حال سیاست‌های تجاری به طور موثر حامل‌ها را عفونی تلقی می‌کنند . همچنین این خطر بالقوه وجود دارد که تکامل سویه‌های FMDV در درون میزبان در طول عفونت پایدار ممکن است منجر به انواع ویروس‌های جدید شود که ممکن است ایمنی میزبان را برای ایجاد طغیان‌های جدید تحت تأثیر قرار دهد.

بیماری تب برفکی توسط ویروسی از جنس آفتوویروس، خانواده Picornaviridae ایجاد می شود. هفت سروتیپ از (FMDV)، یعنی O، A، C، SAT 1 ، SAT 2، SAT 3 و Asia 1، وجود دارند که حیوانات زوج سم را آلوده می کنند. عفونت با هر یک از سروتیپ ها ایمنی در برابر سروتیپ دیگر ایجاد نمی کند .درون سروتیپ ها، بسیاری از سویه ها را می توان با آزمایش های بیوشیمیایی و ایمونولوژیکی شناسایی کرد. از گونه های اهلی شده گاو، خوک، گوسفند، بز و گاومیش آبی (Bubalus bubalis) مستعد ابتلا به این بیماری هستند. بسیاری از گونه‌های حیات وحش زوج سم ممکن است آلوده شوند . در میان گونه شترسانان، شترهای باختری (Bactrian camels ) نیز گونه ایی حساس هستند .

در آفریقا، سروتیپ های SAT ویروس های FMD اغلب توسط بوفالوهای آفریقایی(Syncerus caffer ) نگهداری و منتشر می شوند . آنها به صورت دوره ای عفونت را به دام ها اهلی یا حیات وحش منطقه انتقال می دهند .

در سایر نقاط جهان گاوها معمولاً مخزن اصلی ویروس های FMD هستند . هر چند در برخی موارد به نظر می رسد ویروس های درگیر به طور خاص با خوک ها سازگار هستند. نشخوارکنندگان کوچک می توانند نقش مهمی در گسترش FMDV ایفا کنند، اما مشخص نیست که آیا در صورت عدم آلودگی گاو، ویروس می تواند برای مدت طولانی در این گونه ها باقی بمانند.

در یک مطالعه ، سویه های FMDV که گاوها را آلوده کرده بودند از خوک های وحشی، بزکوهی و گوزن آن ناحیه جدا شده اند. شواهد نشان می دهد که در گذشته، آلودگی گوزن از تماس مستقیم یا غیرمستقیم با حیوانات اهلی آلوده ناشی شده است . تاکنون مشخص نشده است که آیا گاومیش آفریقایی، و حیوانات حیات وحش، قادرند ویروس های FMD را برای مدت چند ماه یا بیشتر حفظ کنند . عفونت حیوانات حساس به FMDV می تواند منجر به ظهور وزیکول روی پا ها ،داخل حفره دهان و روی غدد پستانی شوند . شدت علائم بالینی با سویه ویروس ، میزان دوز ویروس ، سن و نژاد حیوان، گونه میزبان و ایمنی حیوان در ارتباط است . نشانه ها می توانند از یک عفونت خفیف بدون علائم کلینیکی تا یک عفونت شدید باشد. مرگ ممکن است در برخی موارد رخ دهد. مرگ و میر ناشی از میوکاردیت چند کانونی (More multifocal myocarditis) بیشتر در حیوانات جوان دیده می شود . میوزیت نیز ممکن است در سایر نقاط نیز رخ دهد. در مکان هایی که گزارشاتی از مرگ ناگهانی در دام های جوان می شود با ظن به FMD لازم است معاینه بسیار دقیقی از حیوانات بالغ به عمل آید . بر اساس OIE Terrestrial Manual در حیوانات با تظاهرات بالینی تاولی (vesicular ) ، تشخیص FMDV در نمونه‌های مایع تاولی، بافت اپیتلیال، نمونه مری-فارنکس (oesophageal–pharyngeal)، شیر یا خون برای تشخیص کافی است. تشخیص نیز ممکن است در حیوانات تلف شده میوکاردیت باشد که به صورت ماکروسکوپی (به اصطلاح "قلب ببر" tiger heart) دیده می شود.

ویروس های FMD ممکن است در تمام ترشحات و و مواد دفعی حیوانات مبتلا به عفونت حاد، از جمله هوای بازدمی وجود داشته باشد. انتقال عموماً از طریق تماس مستقیم بین حیوانات آلوده و حساس یا به ندرت، در اثر قرار گرفتن غیرمستقیم حیوانات حساس با مواد دفعی و ترشحات حیوانات آلوده یا محصولات گوشتی خام روی میدهد.

پس از بهبودی از مرحله حاد عفونت، ویروس عفونی ناپدید می شود البته در برخی موارد سطوح پایینی از عفونت ممکن است در oropharynx برخی از نشخوارکنندگان باقی بماند . ویروس زنده یا RNA ویروسی ممکن است درمایعات دهان، حلق و سلول های جمع آوری شده از oropharynx همچنان وجود داشته باشد . نشان داده شده که ویروس FMD به صورت غیر تزایدی در غدد لنفاوی باقی می ماند. در حیواناتی که ویروس در oropharynx باقی است میتوانند بیش از 28 روز پس از عفونت به عنوان ناقل فعال شناخته می شوند.

خوک ها ناقل نمی شوند. شواهد غیرمستقیم به ویژه در گاومیش آفریقایی نشان می دهد که آنها می توانند در موارد نادر عفونت را به حیوانات اهلی حساس که با آنها در تماس نزدیک هستند منتقل کنند. حالت ناقل در گاو معمولاً بیش از 6 ماه باقی نمی ماند، اگرچه در مواردی ممکن است تا 3 سال ادامه یابد. در بوفالوهای آفریقایی، ثابت شده است که آنها می توانند حداقل به مدت 5 سال حامل ویروس هستند، اما احتمالاً یک پدیده مادام العمر نیست.

ویروس های تب برفکی مانند سایر ویروس‌های RNA، نرخ جهش بالایی را در طول تکثیر نشان داده و از طرفی همه آنها به‌ ویژه سویه‌های سروتیپ‌های O و SAT، بسیار ناپایدار هستند . در نتیجه، واکسن‌های مشتق ‌شده از ویروس‌های SAT حساس به گرما با القای ایمنی با مدت زمان کم تولید شده و از این رو به واکسیناسیون‌های مکرر برای اطمینان از محافظت نیاز دارند. افزایش شیوع بیماری با سویه های SAT در کشورهای شمال آفریقا (لیبی و مصر) و خاورمیانه (فلسطین , بحرین) در حال حاضر دیده شده میشود. تنوع ویروس در میان سروتیپ های SAT بالا است سروتیپ SAT 2 حداقل از 14 توپوتیپ تشکیل شده است. تجزیه و تحلیل توالی‌های VP1 که در آزمایشگاه انجام شد نشان می‌دهد که FMDV‌های SAT 2 از لیبی، مصر و فلسطین متعلق به توپوتایپ VII هستند، در حالی که FMDV‌های بحرین به توپوتایپ IV تعلق دارند.

در مصر، شیوع های اخیر بیش از 80000 حیوان را تحت تاثیر قرار داده است و نرخ مرگ و میر بالا 20%(به ویژه در گاوهای جوان کمتر از 2 ماه)را به همراه داشته است .

عراق :

شیوع قبلی بیماری در عراق در سال 2018 رخ داد لیکن شیوع جدید با سویه SAT 2 در 13 دیماه 1401 و بیشتر در شمال کشور گزارش شد . اولین شیوع FMD سروتیپ SAT-2 در بوفالوهای اهلی، گاو و گوسفند در شمال عراق در استان دیاله ( هم مرز با استان های ایلام و کرمانشاه ) ، دومی در شمال استان نینوا (نینوا) و شیوع بیشتر در 30 و 31 ژانویه ( 10 بهمن 1401) در سلیمانیه در کردستان عراق ( هم مرز استانهای کرمانشاه ، کردستان و آذربایجان غربی ) و دوباره در استان دیاله رخ داد .

این شیوع توسط یک توپوتیپ ویروسی جدید به نام SAT 2/XIV ایجاد شده است که ارتباط نزدیک با ویروس های SAT-2 جمع آوری شده از اتیوپی در طول سال 2022 دارد . ظهور یک توپوتایپ ویروسی جدید در خاورمیانه نگرانی‌هایی را در مورد این ویروس ایجاد می‌کند زیرا پتانسیل گسترش به سایر کشورهای منطقه را خواهد داشت .

این اولین گزارش FMD SAT-2 در عراق و اردن و اولین گزارش از SAT 2/XIV در خاورمیانه است . هر چند کمپین های واکسیناسیون اخیر در منطقه برای کنترل سروتیپ بومی O انجام شده است اما نمی توان از آنها انتظار داشت پوشش سروتیپ SAT-2 را فراهم می کند. توزیع جهانی FMD را می توان به هفت منطقه تقسیم کرد :

خاورمیانه شامل کشورهایی است که در گروه 3 مانند عربستان سعودی، اسرائیل، ایران قرار دارند و عراق که در آن سروتیپ های O، A و ASIA 1 اندمیک می باشد . سروتیپ SAT-2 اخیراً در مصر بین 2014 و 2018 در کویت در سال 2000 ، عمان در سال 2015، فلسطین در 2009 و 2013 و عربستان سعودی در سال 2000 گزارش شده و در سایر کشورها می تواند بومی شوند .

هشدار :

ظهور سروتیپ جدید ویروس تب برفکی در منطقه بدون پوشش واکسیناسیون ، نگرانی بسیار بزرگی است........